جوانان و نماز

مهمترين راهي كه خداوند براي بندگان خود قرار داده تا با او ارتباط مستمر داشته باشند نماز مي باشد. در هر شبانه روز پنج وقت براي نماز قرار داده شده است تا اين ارتباط معنوي با خالق هستي تبديل به انس با او و ايجاد رابطه محبت آميز با حق تعالي باشد. در دين اسلام تاكيد فراواني بر به جاآوردن باشكوه نماز در اوقات پنج گانه شده است كه يادگيري و تذكّر اين تاكيدات باعث مي شود انسان به خواندن نماز بيشتر اهميت دهد. ما در اين نوشتار ابتداء عواملي را كه باعث تنبلي ما نسبت به نماز مي شود را به اختصار بيان مي كنيم و سپس راه هاي حلّ اين معضل را خدمتتان بيان خواهيم كرد كه ان شاء الله سودمند واقع شود.
عوامل سستي در نماز:
1. عوامل دروني و مربوط به خود افراد: مهمترين عامل دروني نمازگريزي آسيب پذيري مقطع نوجواني و جواني است. اين مقطع سنّي، مقطع حساس و بحراني براي جوانان و نوجوانان است، مسايل و بحران هاي بلوغ از يك طرف، شكّ و ترديدهاي مذهبي از طرف ديگر، ناپختگي و بي تجربگي و گرايش سريع به الگوهاي غيرواقعي كه اهل نماز نيستند، زمينه هايي است كه در خود فرد وجود دارد و باعث مي شود كه جوانان و نوجوانان علاقة چنداني به نماز نداشته باشند.
2. عواملي بيروني و محيطي: اين عوامل، عواملي هستند كه بعضي از آنها قابل جبران است و بعضي غير قابل جبران. به اختصار اين عوامل را بيان مي كنيم:
الف ـ مهمترين عامل، كم توجهي يا بي توجّهي خانواده ها نسبت به تربيت ديني فرزندان خود است. براي نماز خوان شدن لازم است خانواده از همان اوايل سن رشد يعني هفت سالگي كم كم كودك خود را به نماز عادت بدهند تا با نماز انس بگيرد و به تدريج نماز خواندن براي او ملكه شود تا در سن بزرگسالي اين كار برايش دشوار نباشد. سن تكليف يعني سني كه نوجوان موظف مي شود تا نماز بخواند و روزه بگيرد و با اين واجبات الهي انس پيدا كند. تنها در اين صورت است كه آدمي موفق مي شود در راه دين وارد شود و با تقويت ارتباط با خداوند و عبادت او به خدا نزديك و به كمال و سعادت خود برسد.
ب ـ نگرش منفي بعضي از خانواده ها نسبت به مسائل ديني مخصوصاً نماز.
ج ـ برخوردهاي نادرست والدين و مربيان نسبت به نماز خواندن كودك، نوجوان يا جوان باعث زدگي آنها از نماز مي شود.
د ـ تهاجم فرهنگي دشمنان بوسيلة شبهه در اعتقادات ديني، ايجاد بدبيني نسبت به كانون هاي مذهبي، بازداري جوانان از شرك در مراسم عبادي، نماز جمعه و جماعت و ... و در ‌آخر ترويج فرهنگ غربي باعث مي شود جوانان نسبت به نماز رغبتي نشان ندهند.
هـ ـ دوستي و معاشرت با افراد بي تقوا و بي نماز است كه به مرور در انسان تأثير منفي خواهند گذاشت.
و ـ ندانستن و يا غفلت و فراموشي فلسفه و آثار نماز كه باعث مي شود توجّه به نماز در ما كمتر شود.
در مورد اين مشكل، به ترتيب سه امر مهم را در خود محقق سازيد:
1- باور كردن اهميت نماز اول وقت : گاهي انسان به يك چيزي اعتقاد دارد اما باور و ايمان ندارد. مثلا مي داند انسان مرده ترسي ندارد, اما باز هم مي‏ترسد. وجود اين ترس در انسان دليل است كه آن اعتقاد، تبديل به باور دل و ايمان قلبي نشده است. چه بسا اعتقاد به اهميت نماز اول وقت باشد اما باور و ايمان به آن نباشد. براي به دست آوردن اين باور مي توان از اسباب باوربخش استفاده كرد, مثل مطالعه كردن كتابهايي كه در موضوع نماز اول وقت نگاشته شده است كه اين مطالعه بايد پياپي و پيوسته باشد, سپس به فكر كردن و تفكر بپردازد كه با نخواندن نماز اول وقت مشمول چه زيان‏ها و سرزنش‏هايي مي شود و با خواندن آن مشمول چه سودها و پاداش‏ها مي گردد.
رواياتي كه در اين باب وارد شده است بسيار مفيد و باوربخش است به شرط اين كه مطالعه آنها استمرار داشته باشد و فكر كردن در آنها نيز هر روز باشد هر چند مختصر و كم. مثلا به اين دو روايت دقت شود: عن الصادق(ع) قال قال رسول الله(ص): «ليس مني من استخف بالصلوه لايرد علي الحوض لا والله ; امام صادق(ع) فرمود كه رسول اكرم(ص) فرموده است : به خدا قسم از من نيست كسي كه نماز را سبك بشمارد و در حوض کوثر بر من وارد نمي شود» (سفينه البحار, شيخ عباس قمي, ماده صلاه).
تأخير انداختن نماز مصداق بارز سبك شمردن نماز است. عن النبي(ص): «ما من عبد اهتم بمواقيت الصلوه و مواضع الشمس الا ضمنت له الروح عند الموت و انقطاع الهموم و الاحزان و النجاه من النار; هيچ بنده اي نيست كه به وقت هاي نماز (اول وقت ) و حرکت هاي خورشيد براي نماز اهتمام ورزد مگر اين كه من سه چيز را برايش ضمانت مي كنم : 1- نشاطي آرامش بخش هنگام مردن, 2- جدايي از ناراحتي ها و اندوه ها, 3- نجات از آتش. در اين باب پيوسته بايد بخواند, بگويد, بشنود و بينديشد تا رفته رفته اعتقاد به باور بدل گردد».
2- اراده و تصميم : باور كردن اهميت نماز اول وقت خود زمينه ساز اراده و تصميم مي شود اما با اراده و تصميم فاصله دارد زيرا ممكن است يك چيزي باور قلبي باشد ولي اراده و تصميم انسان به آن تعلق نگيرد. مثلا مسلمان روزه دار تشنه باور قلبي دارد كه آب او را از تشنگي مي رهاند ولي هرگز آب نمي آشامد تا روزه اش باطل نشود, اينجا اراده و تصميم بر آشاميدن آب تعلق نگرفته گرچه باور قلبي هست كه آب رفع تشنگي مي كند. اگر كسي نسبت به اهميت نماز اول وقت باور قلبي پيدا كرد ممكن است به خاطر موانعي اراده و تصميمش به خواندن نماز اول وقت تعلق نگيرد, هر چند آن موانع، غيرموجه باشد, بنابراين بعد از باور قلبي بايد اراده و تصميم بگيرد و تمامي موانع خواندن نماز اول وقت را كنار بزند.
3- مداومت تا سر حد ملكه شدن : پس از طي آن دو مرحله گذشته بايد در مقام عمل آن قدر نماز اول وقت خواندن را ادامه دهد تا عادت و ملكه گردد اين مداومت عملي در ابتداي كار, امري دشوار و سخت مي باشد ولي پس از گذشت يك سال يا دو سال و يا حتي كمتر از اين مدت , امري عادي و آسان مي گردد, (نگا: نماز اول وقت , محمد حسين رجايي خراساني).
البته بايد توجه داشته باشيد که در رسيدن به اين هدف بايد سياست تدريج را پيش گيريد؛ يعني کسي که عادت به خواندن نماز در اول وقت نداشته نبايد انتظار داشته باشد يک دفعه و در مدتي کوتاه بتواند به راحتي و سهولت در اول وقت نماز بخواند بلکه بايد در اين راه با آهستگي و تدريج پيش رود. يعني بايد سعي کند مثلا در طول يک هفته حداقل يک روز نمازش را در اول وقت بخواند و اين کار را يک ماه ادامه دهد و بعد اين يک روز را به دو روز تبديل کند و در اين راه استقامت و پايداري نمايد يعني هيچ کار غيرضروري و غير لازمي او را از نماز در اول وقت منصرف ننمايد و همين طور به تدريج بر تعداد روزهايي که در آنها نماز اول وقت مي خواند بيفزايد تا تمام طول هفته اش را در بر بگيرد و همه نمازها را در اول وقتش بخواند.
راههاي درمان سستي نسبت به نماز:
1. شما كه شيعه هستيد بايد بدانيد اهل بيت(ع) نماز را خيلي دوست داشتند و نور چشم خود را نماز مي دانستند و تأكيدها و سفارش ها و وصيتهاي فراواني نسبت به نماز داشتند، پس لازمة دوست داشتن آنها اين است كه نماز را كه محبوب آنها بوده است را دوست بداريم.
2. سعي كنيد نمازهاي واجب خود را اوّل وقت بخوانيد. نماز اوّل وقت در دنيا عمر انسان را زياد مي كند، مال و اموال او را زياد مي كند، اولاد او را صالح مي گرداند و در موقع مرگ او را از ترس مرگ ايمن مي كند، او را داخل بهشت مي گرداند. و در قبر سئوال نكير و منكر را بر انسان آسان مي گرداند، قبر او را وسيع مي كند، دري از درهاي بهشت را به روي او مي گشايد، و در محشر صورت او مثل ماه، نورافشاني مي كند، نامة عملش به دست راستش داده مي شود، حساب را براي او آسان مي گرداند و در موقع عبور از صراط، خداوند از او راضي مي شود، به او سلام مي دهد، نظر رحمت به او مي فرمايد.
در مورد نماز اوّل وقت تاكيدات بسيار فراواني از طرف بزرگان ديني به ما رسيده كه حاكي از اهميت فوق العادة نماز اوّل وقت دارد. و از طرفي اثر آرام بخشي و تذكّر نماز در صورتي حاصل مي شود كه در اوقات معيني كه شرع قرار داده انجام گيرد و گرنه نماز ديگر اثر آرام بخشي و اطمينان قلبي دادن به انسان را از دست مي دهد.
3. مهمترين موضوع در زمينه تقويت گرايش به نماز و تقويت اراده در اقامه نماز، اين است كه انسان بداند چرا بايد نماز بخواند و چه نيرويي از نماز مي گيرد. قرآن كريم به طور نمونه مي فرمايد: اقم الصلاه ان الصلاه تنها عن الفحشاء والمنكر. يعني نماز را بپا داريد، زيرا نماز در شما نيروي پديد مي آورد كه بتوانيد در مقابل فحشا و منكر پايداري كنيد. اگر انسان نماز نخواهد اين قدرت حفظ و حراست از خودش را از كجا مي خواهد بدست آورد. نماز به انسان انرژي مي دهد. توان مي دهد كه در مقابل سختي هاي زندگي مقاوم باشد. در نماز مي گوييم اياك نعبد و اياك نستعين. يعني تو را مي پرستم و از تو كمك مي گيرم تا قوي باشم و بتوانم در مقابل سختي هاي راه زندگي و كمال پايداري كنم و به مقصد برسم. اگر انسان نماز نخواند و با منبع قدرت تماس نگيرد و از او نيرو نگيرد، به چه نيرويي مي خواهد تكيه كند. از كدام منبع مي تواند به جاي خدا توان و قدرت بگيرد. چه كسي هست كه از خودش توان داشته باشد و بتواند به جاي خداوند كه قادر مطلق و متعالي و توانا است به انسان كمك و ياري رساند.
اگر انسان رابطه اش با منبع قدرت و خداي متعال قطع شود، يك موجود كاملا ضعيف و نااميد خواهد شد و توان زندگي را از دست خواهد داد و انسان بدرد بخوري نخواهد بود، نه براي خودش و نه براي جامعه اي كه در آن زندگي مي كند.
4-سعي كنيد بر اينكه در نمازهايتان سستي نكنيد نمازهايتان را با جماعت بخوانيد. آثار بسياري براي نماز جماعت ذكر شده كه به اختصار بيان مي كنيم:
1. توفيق اجباري براي خواندن نماز در اوّل وقت
2. ثواب چند برابر كه در روايت آمده كه فرشتگان توانايي نوشتن ثواب آن را ندارند.
3. باعث وحدت مسلمين و نزديكي دلها و تقويت كنندة روح اخوّت و برادري مي باشد.
4. نوعي حضور و غياب بي تشريفات و بهترين راه شناسايي افراد است.
5. نماز جماعت بهترين، بيشترين، پاكترين و كم خرج ترين اجتماعات دنياست.
6. نوعي ديد و بازديد مجّاني و آگاهي از مشكلات و نيازهاي يكديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين مسلمين است.
7. نماز جماعت نشان دهندة قدرت مسلمين است.
8. نشانة حضور در صحنه و پيوند بين امام و امت است.
9. منافقان را مأيوس مي كند، بيم در دل دشمنان مي افكند، و خار چشم بد خواهان است.
10. همه در نماز جماعت در يك صف قرار مي گيرند و امتيازات موهوم صنفي، نژادي، زباني، مالي و ... كنار مي رود.
11. نماز جماعت باعث احساس دل گرمي و قدرت و اميد در مؤمنان مي باشد.
12. عامل نظم و انضباط وقت شناسي است.
13. روحية فردگرايي و انزوا و گوشه گيري را از بين مي برد.
14. كينه ها و كدورت ها و سوء ظن ها را از ميان مي برد و سطح دانش و عبوديّت و خضوع را در جامعة اهل نماز افزايش مي دهد.
به خاطر اين آثار مي باشد كه پيامبر به افراد نابينا هم اجازة عدم حضور در مساجد را نمي دادند. و با افرادي كه در نماز جماعت شركت نمي كردند برخورد شديد مي كردند.
4. سعي كنيد در مواقع نماز به آثار نماز فكر كنيد تا انگيزه شما نسبت به نماز بيشتر شود و اين كار را هميشه دنبال كنيد و با ترويج اين آثار در بين دوستان و آشنايان نگذاريد تا نسبت به اهميّت و آثار نماز غافل شويد. به اختصار آثار نماز را مرور مي كنيم:
1. تأمين نياز رواني و دروني انسان.
2. جبران گناهان.
3. پرورش تمركز فكر.
4. برقراري عدالت اجتماعي.
5. دستيابي به وقار اخلاقي و شخصيتي.
6. قبول انضباط و نظم.
7. استواري ايمان و استقامت.
8. انس فطري با پرستش.
9. زنگ رهايي از خود مشغولي و هشدار گذشت عمر.
10. بهداشت جسم و نظافت لباس.
11. احساس قدرت و عزّت.
معرفي منابع:
. حضور قلب در نماز، علل و درجات حواسپرتي در نماز، ... ، علي اصغر عزيزي تهراني، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپ چهارم، 1380 ص 196 ـ 164.
. حيات عارفانه فرزانگان، حسن صدري، انتشارات ميراث ماندگار، چاپ اوّل، 1380، ص 10.
. پرتوي از اسرار نماز، محسن قرائتي، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، چاپ دوّم، 1381، ص 214.
. مجلة معرفت، شمارة 84، «نماز: بررسي آثار تربيتي ـ روان شناختي»، علي احمد پناهي، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ ص 24.



رسول اكرم صلى الله عليه و آله
لا تَزالُ اُمَّتى بِخَيرٍ ما تَحابّوا وَاَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَكاةَ وَقَروا الضَّيفَ... ؛
امّتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...
 امالى طوسى، ص 647، ح 1340
 
رسول اكرم صلى الله عليه و آله
اَلصَّلاةُ مِفتاحُ كُلِّ خَيرٍ؛
نماز كليد همه خوبی هاست.
الفردوس، ج 2، ص 404، ح 3796
رسول اكرم صلى الله عليه و آله
اَوَّلُ الوَقتِ رِضوانُ اللّه وَوَسَطُ الوَقتِ رَحمَةُ اللّه وَآخِرُ الوَقتِ عَفوُ اللّه ؛
نماز در اول وقت خشنودى خداوند، ميان وقت رحمت خداوند و پايان وقت عفو خداوند است.
سنن الدار قطنى، ج 1، ص 201، ح 974
رسول اكرم صلى الله عليه و آله
اَيُّهَا النّاسُ اِنَّ المُصَلّى اِذا صَلّى فَاِنَّهُ يُناجى رَبَّهُ تَبارَك وَتَعالى فَليَعلَم بِما يُناجيهِ؛
اى مردم همانا نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.
مسند ابن حنبل، ج 2، ص 129
امام على عليه السلام
لَو يَعلَمُ المُصَلّى ما يَغشاهُ مِنَ الرَّحمَةِ لَما رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ؛
اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهى است هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت.
غررالحكم، ج 5، ص 116، ح 7592